" Φάμανε το βόιδι και ποστάσαμαν στη νουρά. " "

Σάββατο 5 Αυγούστου 2017

Ε.Λ.Α.Σ. Θεσπρωτίας

           Τμήμα της ομάδας Φιλιατών σε Ζιάγκος, Αντίσταση II, σ. 17

Η πρώτη ανταρτοομάδα του Ε.Λ.Α.Σ. Θεσπρωτίας

Στη Θεσπρωτία η πρώτη ανταρτοομάδα με σαφή και συγκεκριμένο σκοπό την ένοπλη αντίσταση στον κατακτητή της πατρίδας έγινε στην περιοχή των Φιλιατών.
Για τη συγκρότηση της ομάδας αυτής, που άρχισε την περιοδεία της μόλις με τις αρχές του 1943, χρειάστηκε μια διαδικασία και πολλή δουλειά. 
Η πρώτη ανταρτοομάδα του Ε.Λ.Α.Σ. στο σχολείο του Λιά (1943)
                 σε Μήτσης, Θυμάμαι σ. 93 και Μήτσης, Ορόσημα, σ. 57.

Αυτοί που την πρωτοξεκίνησαν ήταν εαμίτες, βασικά απ’ τα χωριά της Σκάλας [Φιλιατών]. Συγκεντρώθηκαν στη Γολά, ξεκίνησαν για τη Μπολιάνα, εκεί φάγανε σε κοινό συσσίτιο και άρχισαν τη μεγάλη περιοδεία στα χωριά, όπου μιλούσαν σε συγκεντρώσεις των κατοίκων κι ανέπτυσσαν το πρόγραμμα του ΕΑΜ. Την ομιλία έκανε ο Προκόπης Σκεύης, πολιτικός της ομάδας.
                       Προκόπης Σκεύης προπολεμικά σε Καββαθάς, Ελένη, 296.

Σαν βασικός παράγοντας αυτής της εξέλιξης στο Φιλιάτι ήταν ο δάσκαλος Προκόπης Σκεύης, που είχε τη σύνδεση με τα Γιάννινα και ασκούσε επιρροή στο χώρο εκείνο.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι ο Προκόπης Σκεύης έμενε στο Φιλιάτι στο σπίτι του προοδευτικού Τσάμη Μουσά Ντέμη. 
           Μουσά Ντέμης (Φραγκίσκος αρχείο)
Για να καλύψει τη μετάβασή του στα Γιάννινα έκανε καμιά φορά τον έμπορο. Ο Νικόλας Κούκας, μου λέει ότι μια φορά, που έπρεπε να συνδεθούν με τα Γιάννινα, φόρτωσαν τενεκέδες και πήγαν.
Οι Ιταλοί, που παρακολουθούσαν τις κινήσεις τους, πήγαν και στο διευθυντή του σχολείου, στο οποίο υπηρετούσε. Δεν ξέρομε τι είπαν με το διευθυντή του σχολείου, πάντως πήγαν στο σπίτι και τον ζήτησαν, δεν τον βρήκαν. Πλησίαζε να τελειώσει το 1942 και ο Σκεύης με τους συνεργάτες του βρίσκονταν στην τελευταία φάση της διαδικασίας, από την οποία βγήκε η πρώτη ανταρτοομάδα του Ε.Λ.Α.Σ. Θεσπρωτίας, η ομάδα Φιλιατών, όπως σωστά ονομάστηκε τότε.
Το Γενάρη του 1943 έκαναν αρχή οι πρώτοι ένοπλοι, Νικόλαος Κούκας, Μουσταφάς απ’ το Καλμπάκι, Γιάννης Κόντης απ’ το Φοινίκι, Βαγγέλης Δούπης απ’ την Κοκκινιά. Η αρχή έγινε, άρχισε η περιοδεία και οι προσχωρήσεις νέων μελών στην ομάδα Βαγγέλης Πούλος, Παπακαίσαρης, Θεόδ. Βήτος, Σπύρο Στράτης απ’ το Κόκκινο Λιθάρι, Σωτήρης Πάντος, Αστέρης Μακρής απ’ τη Σίδερη, Κ. Παπασταύρου, Φ. Παπασταύρου, Διον. Μαντζάρας, Ηλίας και Τάσος Στραβέλης, Σπ. Γκαρής, Κώστας, Χρήστος και Γιώργος Τσέκας, Β. Μαντέλος, Βας. Σεραφίγκος κι άλλοι ακόμα, που ξεχάστηκαν. Η ομάδα αυτή δυνάμωσε περισσότερο με την προσχώρηση των ενομωταρχών Φάνη Θεοχαρίδη, Θ. Καλογερόπουλου, Βας. Παναγιωτόπουλου, Γιάννη Μάλαμα. Αυτούς όλους τους αντάρτες τους βλέπομε απ’ τους πιο παλαιούς στην ηλικία του αντάρτη στο 15ο σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ. που συγκροτήθηκε με τη συγχώνευση όλων των ομάδων στο χώρο δυτικά του Καλαμά.
Στην ομάδα προσχώρησε ο Ντερβίς Νταγιάκα, ανεψιός απ’ αδερφή του Μουσά Ντέμη.[1]
Στην ομάδα προσχώρησε ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Κώστας Στεργιόπουλος από τη Μουτσιάλα (Νεροχώρι) ο οποίος ανέλαβε στρατιωτικός διοικητής λόγω της πείρας του.
Η ομάδα περιόδευσε στα χωριά της Μουργκάνας: « Στις αρχές Γενάρη 1943 ήρθε στο χωριό [Λιντίζντα] η πρώτη Ομάδα, επικεφαλής ήταν ο Προκόπης Σκεύης, δάσκαλος, ο Ευάγγελος Δούπης, Δάσκαλος και ο παπά Καίσαρης. [φωτο Παπα Καίσαρης Μελετζής] Η ομάδα ήταν 18 άτομα, όλοι από τα χωριά της περιοχής Φιλιατών, εμφανίστηκαν στο χωριό ένοπλοι, τραγουδώντας και με την  ελληνική σημαία. Εν τω μεταξύ οι καραμπινιέροι είχαν φύγει γρηγορότερα για το Φιλιάτι και οι χωροφύλακες, εκτός από ορισμένους, που κατατάχτηκαν στην Ομάδα. Οι Ασπροκκλησιώτες με πρώτους τους οργανωμένους δέχτηκαν με ενθουσιασμό και χαρά τους πρώτους αντάρτες που ήρθαν στο χωριό, τους κέρασαν, ετοίμασαν ψωμί και φαγητό, χόρεψαν, τραγούδησαν και έφυγαν για την Πόβλα, έκαναν την πρώτη εμφάνιση σ’ όλα τα χωριά.[2]»
…………………..
«…Αρχές του Μάρτη 1943 στην Κοκκινιά, στο σπίτι του Άγγελου Δούπη συνήλθαν δραστήρια μέλη των τοπικών οργανώσεων και αποφάσισαν να συγκροτήσουν το καθοδηγητικό όργανο, την επαρχιακή του Ε.Α.Μ.»[3]  Στην πρώτη επαρχιακή πήραν μέρος ο δάσκαλος Προκόπης Σκεύης από του Λιά (που ορίστηκε γραμματέας) ο Κώστας Παπαδόπουλος, δάσκαλος από το Φατήρι, ο οποίος αργότερα εκλέχθηκε έπαρχος Φιλιατών, ο δάσκαλος Δημήτρης Λέντζαρης από την Πλεσίβιτσα, ο παλιός κομμουνιστής Γεράσιμος Λεβέτσιος κι ο Ηλίας Μάικας από τη Σαγιάδα, ο Γιάννης Κόντης από το Φοινίκι κι ο δημοσιογράφος Γεώργης Βουγίδης από το Γηρομέρι, ο οποίος έγραψε και τον παρακάτω ύμνο του Ε.Α.Μ.
Ενωθείτε παλληκάρια
Νους, καρδιά και μια πνοή
Κατ’ απ’ την πλατειά σημαία
Του ΕΑΜ τη λαϊκή

Κι ενωμένοι πολεμάτε
Το σκληρό κατακτητή
Όπου χαίρεται στο γαίμα
Και στο χαλασμό πατεί

Πολεμάτε των προγόνων
Άξιοι γόνοι ξακουστοί
Ώσπου η λευτεριά απ’ τον ήλιο
Τον ελληνικό λουστεί

Και δεν θάβρει το ντουφέκι
Τοίχου απόμερου καρφί,
Της αρχής ο καθ’ αρπάγος
Ζωντανός αν δεν ταφεί!
(Εθνική Αντίσταση, Συλλογή Ενδέκατη, Μάης 1973, 94.)
Η περίπτωση του Βουγίδη είναι χαρακτηριστική και μας δείχνει την πλατειά ανταπόκριση που είχε το μήνυμα του Ε.Α.Μ. στο λαό.

 Ο δημοσιογράφος και λογοτέχνης Βουγίδης, σημαντικό μέλος της κοινότητας των Φιλιατών,  εκδότης της εφημερίδας «ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ» ήταν παλιός Βενιζελικός, ο οποίος δέχτηκε με ενθουσιασμό να υπηρετήσει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Με τον ίδιο ενθουσιασμό φαίνεται ότι υποδέχτηκε και το …Ε.Α.Μ.[4] Δίπλα του ο δάσκαλος Παπαδόπουλος, συνεργάτης του σε όλη την πορεία, κι αυτός με το Ε.Α.Μ. ως έπαρχος. Εκτός από τους παλιούς Κομμουνιστές οι οποίοι συντόνιζαν λόγω πείρας την παράνομη δράση (Γεράσιμος Λεβέτσιος, Γιάννης Κόντης) συμμετείχαν και άσχετοι έως εχθρικοί προς τους κομμουνιστές μέχρι πριν από λίγο καιρό.
Εδώ θα πρέπει να παρατηρήσουμε επίσης, ότι οι πρώτες ανταρτοομάδες πλαισιώθηκαν και από Αλβανοτσάμηδες. Ο ρόλος του Μουσά Ντέμη στο Φιλιάτι δεν έχει ακόμα εκτιμηθεί. Οι σχέσεις με το αντίστοιχο κίνημα στην Αλβανία ήταν εξαιρετικές λόγω των Αλβανοτσάμηδων αλλά και των Βορειοηπειρωτών της Τσέτας. Ο δάσκαλος Π. Μήτσης[5], περιγράφει την επίσκεψη του Λευτέρη Τάλιου, με την ομάδα του στο Φοινίκι κατά τη διάρκεια της κατοχής και τον ενθουσιασμό με τον οποίο τον υποδέχτηκαν.
Ο δάσκαλος αργότερα θα είναι ο σύνδεσμος (μαζί με τον παλιό Φοινικιώτη κομμουνιστή Γιάννη Κόντη)

 ανάμεσα στο Ε.Α.Μ. και την Τσέτα. Σπουδαίο ρόλο έπαιξε ο γιός του Μουσά Ντέμη, Πετρίτ. 





[Από το πρώτο κεφάλαιο (ΤΑ ΠΡΙΝ) της ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ]


[1] Ζιάγκος, Αντίσταση, Β’, σ.14-15-16 και Γ΄σ.33-34.
[2] Ρέγκας, Λιντίζντα, σ. 183-4.
[3] Μήτσης, Θυμάμαι, σ. 55, Σάρρας, Μνήμες, σ. 110-11.
[4] «…Όλοι είχαν πιστέψει στην ιδέα ότι μεταπολεμικά, ο λαός ια καθορίζει και το πολιτικό του σύστημα, που θα είναι η Λαϊκή Δημοκρατία και ήταν αγαναχτισμένοι για τη συνεργασία της άρχουσας τάξης με τους καταχτητές. Ένα παράδειγμα είναι πειστικό. Ο Νάσιο Γιάννης (Χρήστου) προπολεμικά, ήταν ένας σκληρός αντικομμουνιστής, το 1935 αν καλά θυμάμαι, αγόρασε μια οκά ρύζι από το μπακάλικο του Γρηγόρη Μαγκλάρα και του το έβαλε σε μια χαρτοσακούλα που έφτιαξε από μια εφημερίδα Ριζοσπάστη, ο Νάσιος αφού είδε την εφημερίδα, τον υποχρέωσε να βάλει το ρύζι σε άλλο χαρτί και όχι στο Ριζοσπάστη που είναι κομμουνιστική, έτσι κι έγινε. Αυτός ο ίδιος στην περίοδο της κατοχής, έγινε δραστήριο μέλος του Ε.Α.Μ. στρατιωτικός υπεύθυνος του Εφ. Ε.Λ.Α.Σ. και μέλος του Κ.Κ.Ε. για τη δραστήρια δράση του…» Ρέγκας, Λιντίζντα, σ. 185.
[5] Μήτσης, Θυμάμαι, σ. 53-54.

Δεν υπάρχουν σχόλια: