Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ

Η ...άλλη πλευρά του λόφου. Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ από τον ίδιο τον Κώστα Κολιγιάννη (Παύλο Αρβανίτη), από το περιοδικό ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ (τευχ. 1 Γενάρης 1949).

                    Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ

                   Του σ. ΚΟΛΙΓΙΑΝΝΗ (Π. Αρβανίτη), Υποστράτηγου

Είναι απαραίτητο να ειπωθούν λίγα πράγματα για την κατάσταση που υπήρχε τουλάχιστο την τελευταία ημέρα, στη Μουργκάνα όταν αποφασίστηκε ο ελιγμός.

Τις επιχειρήσεις του 1948 ο εχθρός τις άρχισε από τη Μουργκάνα. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Ήθελε να ξεκαθαρίσει τα μετόπισθέν του, για να μπορέσει απερίσπαστα να στραφεί προς το Σμόλικα –Γράμμο που ήταν συγκεντρωμένες οι κύριες δυνάμεις του Δ.Σ.Ε. και ακόμα να μας αφαιρέσει ένα ορμητήριο για ολόκληρη τη Δυτική και Νότια Ήπειρο. Μαζί όμως μ’ αυτά ο εχθρός ήξερε πως για τις δυνάμεις μας της Μουργκάνας ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ελιχθούν σε άλλους χώρους. Γι αυτό και επεδίωκε και πίστευε σοβαρά ότι ήταν δυνατό με την κατάληψη της Μουργκάνας να εξοντώσει τις εκεί δυνάμεις μας ή να τις σπρώξει μέσα στην Αλβανία εξασφαλίζοντας έτσι μια πρώτη σημαντική κάπως και εντυπωσιακή επιτυχία απαραίτητη για το ξεκίνημα για το Γράμμο. Είναι γνωστό πως στις δυό πρώτες επιχειρήσεις της Άνοιξης (Φλεβάρης –Μάρτης και Απρίλης) ο εχθρός απέτυχε ολοκληρωτικά και αντί να πάει στο Γράμμο με μια σημαντική νίκη, ξεκίνησε με δυό σημαντικώτερες ήττες στην πλάτη του και με τη Μουργκάνα στα μετόπισθέν του. Μετά το Γράμμο στις 28 Αυγούστου 1948 άρχισε νέες επιχειρήσεις στη Μουργκάνα.

Αυτή τη φορά τις οργάνωσε καλύτερα συστηματικώτερα. Συγκέντρωσε δυό μεραρχίες πεζικού – την ΧΙΙΙ και Χ, 4 τάγματα εθνοφρουράς μια ίλη ιππικού, 60 περίπου πυροβόλα όλων των διαμετρημάτων, τάγκς, αντιαρματικά, αεροπορία κλπ. Έφτιασε τρεις δημόσιους δρόμους ως τα ριζά σχεδόν της Μουργκάνας από Φιλιάτη-Πόβλα, Λεφτοκαρυά-Τσαρακλιμάνη, Λίστα Κεράσοβο Γρεμένικο Ασήμι. Τη διεύθυνση την ανέλαβε ο ίδιος ο Τσακαλώτος. Οι υπερασπιστές της Μουργκάνας ήταν όλοι-όλοι τρία τάγματα στη γραμμή μια διλοχία Σουλιού και ένας λόχος Δημοκρατικής Νεολαίας μειωμένης δύναμης, σαν εφεδρεία και αντιμετώπισαν τον ασύγκριτα ανώτερο σε δύναμη και μέσα εχθρό δέκα εννέα ημέρες (28)8-16)9)

Στις 16)9 η κατάσταση ήταν η παρακάτω:

α) Στο δεξιό της διάταξής μας βρίσκονταν το ΙΧ τάγμα μας που κατείχε τα υψώματα Βερτόπ – Σταρόβα – Ταβέρα, υψ. Βαπούριου. Εκεί ενεργούσε η 74 εχθρική ταξιαρχία που κατείχε τα υψώματα Τζελίλ Μελίσοβο Πόβλας, Πλόκιστα, Μεγάλη Ράχη, Βορτόπια. Από την αρχή των επιχειρήσεων ως το τέλος δεν μπορούσε ο εχθρός να προχωρήσει στον τομέα αυτόν ούτε ένα βήμα παρόλες τις συνεχείς επιθέσεις του προς Ταβερά – Τσαμαντά.

β) Στο κέντρο βρίσκονταν το 3 τάγμα μας που κατείχε τα υψώματα Κάστρο Πόλης, Προφ. Ηλία, Λειά, Στάλο, Τσεροβέτσι, Σκουταριό, Ανώνυμο Β.Δ. Σκουταριού (ύψομ. Νέστορα).

Εκεί η 76 εχθρική Ταξιαρχία από Τσαρακλιμάνη Λίστα Γλούστα, ύψωμα 858 και Καστρί ενεργούσε κυρίως κατά του Στάλου και Προφ. Ηλία – Λειά. Και εδώ το μέτωπο μας κρατούσε γερά.

γ) Στο αριστερό της διάταξής μας βρισκόταν το 20 Τάγμα μας από μονή Μακρυαλέξη ΝΔ υψώματα χωριού Αγ. Μαρίνα. Ο εχθρός είχε καταλάβει με τις 75 και 35 Ταξιαρχίες το χωριό αγ. Μαρίνα, αγ. Αποστόλους και Μεσοβούνι και ενεργούσε προς υψ. 1806 (Κορυφή Μουργκάνας) και προς ανώνυμο ΒΔ Σκουταριού (ύψ. Ντέστορα). Στον τομέα αυτόν που ο εχθρός κάνει την κύρια προσπάθεια έχει διατεθεί όλη η εφεδρεία μας: ένας λόχος από το 3^ο τάγμα, μια διμοιρία από το ΙΧ τάγμα που πάρθηκαν από τη γραμμή και ο ουλαμός λοχιών δύναμης δυό διμοιριών. Οι μάχες στον τομέα αυτόν είναι σκληρές και συνεχείς νύχτα- μέρα. Ο εχθρός εκμεταλλεύεται το πρώτο ρήγμα που άνοιξε στο άκρο αριστερό μας και ρίχνει στη μάχη κατά κύματα εξ τάγματα (35 και 75 ταξιαρχίες) χτυπάει αδιάκοπα και συγκεντρωτικά με 20 πυροβόλα και πολλά αντιαρματικά πάνω σε δυό πολυβολεία μας. Παραβιάζει επανειλημμένα το αλβανικό έδαφος: επιμένει να πιάσει μέχρι το βράδυ την κορυφή (1806). Τα τμήματά μας τον αντιμετωπίζουν με πραγματικό ηρωισμό, κινούνται σε τελείως γυμνό έδαφος ακάλυπτα εκτεθημένα σε όλα τα πυρά του εχθρού και κάτω από συνεχή βομβαρδισμό και πολυβολισμό αεροπλάνων. Συνέχιση της αντίστασης μπορούσε να γίνει στην Κορυφή (1806) Καστρόπολη, Βέρτοπ, Στούγκαρα. Αυτή όμως –χωρίς τελικά να μπορούσε να κρατηθεί η Μουργκάνα- θα είχε σαν σίγουρο αποτέλεσμα:

α) Τα τμήματά μας να μάχονται έξω από οργανωμένες θέσεις στα ολόγυμνα υψώματα της Μουργκάνας εκτεθημένα στα πυρά του εχθρικού πυροβολικού και της αεροπορίας.

β) Να μην μπορεί να γίνει πετυχημένος ελιγμός προς οποιαδήποτε κατεύθυνση χωρίς να υπάρχει πια καμμία άλλη διέξοδος παρά ή να διαλυθούν τα τμήματα σε μικροομάδες ή να επαναληφθεί το Ζάλογγο, δηλαδή ο εχθρός θα πετύχαινε το σκοπό του.

Γι αυτό στις 16)9 το πρωί αποφασίστηκε να ελιχθούμε. Ζητήσαμε και πήραμε την έγκριση από το Γ.Α. που μας έδωσε και την τελική κατεύθυνση. Την περίπτωση όμως του ελιγμού την είχε πάρει υπόψη του ο εχθρός και αυτή τη φορά είχε πάρει τα μέτρα του με τις υπόλοιπες δυνάμεις της Χ μεραρχίας, με 4 τάγματα εθνοφρουράς, ιππικό και χωροφύλακες μάϋδες και μηχανοκίνητα είχε κλιμακωθεί σε βάθος ώστε να μη μπορέσουμε να σπάσουμε πουθενά. Η σχετικά μικρή έκταση του μετώπου του έδινε αυτή την ευκαιρία. Εκτός από τη διάταξη που αναφέρουμε πιο πάνω κατείχε ακόμα στο δεξιό μας τους Άγιους Πάντες Αγ. Νικόλαο, και τα υψώματα Κουρκίζα και Τούρλα. Στο κέντρο, το ύψωμα Βελούνα Τσαρακλιμανιού, Κάτω Λάβδας και όλες τις διαβάσεις του Καλαμά από Βρωσίνα ως το Ράϊκο. Στο αριστερό την Καστάνιανη Βαλτίστα, Κτίσματα, Κεράσοβο Στρατίνιστα Γκρεμίτικο Ασήμι Βαλεντία και όλες τις διαβάσεις του Κασιδιάρη. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν και τα φυσικά εμπόδια που περιβάλλουν την περιοχή της Μουργκάνας.

Ο απέραστος Καλαμάς και οι δημόσιοι δρόμοι, Γιάννενα-Φιλιάτες, Ζήτσα και Γιάννενα- Καλπάκι- Κακαβιά. Ακόμα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση ήταν αδύνατο να βρεθούμε έξω από τη διάταξη του εχθρού και σε μια νύχτα με ένα άλμα. Ελιγμός μας προς Β. Πωγώνι αποκλείστηκε λόγω της πολύ πυκνής και σε βάθος διάταξης του εχθρού. Προς Σούλι αποκλείστηκε επίσης γιατί το πέρασμα του Καλαμά θα μπορούσε να γίνει μόνο το δεύτερο βράδυ οπότε ο εχθρός είχε στη διάθεσή του όλη την ημέρα να συγκεντρώσει πολλές δυνάμεις στο δημόσιο δρόμο Γιάννινα Φιλιάτες και στα υποχρεωτικά περάσματα του Καλαμά. Αποφασίστηκε χωρίς κανένα δισταγμό να γίνει προς Ζαγόρια με δρομολόγιο:

Λειά- Γαρδίκι- Ριζό- Γρανιτσοπούλα- σαν πρώτο άλμα. Δεύτερο άλμα Γρανιτσοπούλα- Δεσποτικό- Ιερομνήμη- Μουζάκι ύψωμα Χρυσοράχη. Και μετά με μια υπερένταση όλων των δυνάμεών μας χωρίς σταθμό να περάσουμε τις πρωινές ώρες το δημόσιο δρόμο στους Νεγράδες και να καβαλήσουμε στο Μιτσικέλι πριν καλά-καλά συνέλθει ο εχθρός από τον αιφνιδιασμό και συγκεντρώσει εκεί δυνάμεις.

Από ώρα 20 της 16)9 άρχισε η απαγκίστρωση των τμημάτων μας. Στις 23 η ώρα είχαν συγκεντρωθεί στο χώρο του χωριού Λειά κάτω από τη μύτη του εχθρού όλα τα τμήματα με πάνω από 300 μεταγωγικά. Πίσω έχουν μείνη ελαφρά τμήματα που κρατούν την επαφή με τον εχθρό ως τις πρωινές ώρες. Οι μικρές αυτές ομάδες, σύμφωνα με διαταγή, ελίχτηκαν μόνες τους και ενώθηκαν αργότερα με τμήματά μας που δρουν στο Βόρειο Πωγώνι.

συνεχιζεται